Theo thống kê của Bộ Công Thương, đến thời điểm hiện tại, Việt Nam đã ký kết, thực thi và đang đàm phán 19 Hiệp định thương mại tự do (Free Trade Agreement- FTA). Trong đó, 16 FTA đã ký kết, thực thi và 3 FTA đang đàm phán.

FTA mới nhất được ký kết trong năm 2023 là FTA với Israel (VIFTA) đã đưa Việt Nam trở thành một trong những nền kinh tế có độ mở lớn và có quan hệ thương mại trong khu vực mậu dịch tự do với hơn 60 nền kinh tế. Việt Nam cũng là quốc gia duy nhất ký kết Hiệp định thương mại tự do với tất cả các đối tác kinh tế lớn trên toàn cầu như: Hoa Kỳ, Nhật Bản, Trung Quốc, EU, Anh, Nga ….

Bằng việc tận dụng hiệu quả các FTA để thúc đẩy xuất khẩu, giai đoạn 10 năm (từ 2013-2022), mức tăng trưởng bình quân kim ngạch xuất khẩu hàng Việt Nam có sử dụng ưu đãi thuế quan theo các Hiệp định FTA là 12,7%/năm. Con số này cao hơn mức tăng bình quân tổng kim ngạch xuất khẩu (12,5%/năm giai đoạn 2013-2022). Năm 2023 là năm thứ 8 Việt Nam xuất siêu liên tiếp, với con số kỷ lục hơn 28 tỷ USD.

Củng cố vị thế hàng Việt Nam

Trao đổi với báo Điện tử Chính phủ, Chuyên gia tài chính- ngân hàng, TS. Doãn Hữu Tuệ đánh giá: Nếu như năm 2004, Việt Nam mới có 2 đối tác FTA là ASEAN và Trung Quốc, tổng kim ngạch xuất khẩu chỉ đạt gần 7 tỷ USD thì đến hết năm 2019 (sau 1 năm CPTPP có hiệu lực), tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang các thị trường có FTA là 123,11 tỷ USD.

Một điểm mốc được Tiến sĩ Doãn Hữu Tuệ nhắc đến là thời điểm năm 2022, Việt Nam xuất khẩu đạt 372 tỷ USD. Các FTA đã giúp Việt Nam gia tăng đáng kể sản lượng xuất khẩu, với mức tăng trưởng trên 20%, một số thị trường tăng trên 30%, cao hơn nhiều tốc độ tăng trưởng xuất khẩu chung. Năm 2022, Việt Nam xuất siêu sang các thị trường FTA là trên 30 tỷ USD.

"Cũng năm 2022, nhờ thực thi EVFTA, xuất khẩu sang Liên minh châu Âu (EU) đạt 47,5 tỷ USD, tăng hơn 20% so với năm trước; xuất siêu sang khối thị trường này ước đạt 31,8 tỷ USD, tăng 36,8%. Tương tự với UKVFTA, xuất khẩu của Việt Nam sang Anh năm 2022 tăng trên 45% so với năm 2021, xuất siêu hơn 5 tỷ USD. Các mặt hàng xuất khẩu thế mạnh của Việt Nam sang Anh tăng trưởng rất tốt, cho giá trị cao như cà phê, hạt tiêu, cao su, rau, quả, may mặc, giày dép… và đã có những mặt hàng tăng trưởng đến gần 100%", ông Tuệ phân tích.

Theo ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại Đa biên (Bộ Công Thương), thị trường Anh là một trong những thị trường rất đáng chú ý, ghi dấu ấn rõ nét cho tác dụng của Hiệp định thương mại UKVFTA. Theo đó, 65% thuế quan đã được xoá bỏ đối với thương mại Việt Nam-Anh. Trong 6 năm đầu tiên sau khi hiệp định có hiệu lực, Anh sẽ xoá bỏ thuế quan đối với 99,2% số dòng thuế liên quan đến hàng hoá nhập khẩu của Việt Nam.

Những ưu đãi đó đã thể hiện bằng con số khi năm 2021 (một năm sau khi UKVFTA có hiệu lực), xuất nhập khẩu hai chiều tăng rất mạnh, đặc biệt là từ phía Vương quốc Anh tăng trưởng đến 24%, xuất khẩu của Việt Nam sang Anh cũng tăng trưởng 19%. Sang năm 2022, trong bối cảnh khó khăn chung của thế giới, xuất khẩu của Việt Nam sang Vương quốc Anh vẫn duy trì tăng 1,9% và đặc biệt nhập khẩu từ Vương quốc Anh tăng trưởng khoảng gần 3%.

Ông Dominik Meichle, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam đánh giá: EVFTA đã giúp Việt Nam vươn lên chiếm ưu thế trở thành một trong hai nước ASEAN duy nhất (cùng với Singapore) có hiệp định thương mại tự do với EU.

Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường EU tăng từ khoảng 35 tỷ euro năm 2019 lên hơn 48 tỷ euro năm 2023. Các lĩnh vực như điện tử, dệt may, giày dép, nông nghiệp và thủy sản đều tăng trưởng mạnh mẽ. Ngoài ra, theo Chỉ số Niềm tin Kinh doanh của EuroCham, 1/4 thành viên EuroCham Việt Nam cho biết họ đang được hưởng lợi từ EVFTA thông qua việc giảm thuế, tiếp cận thị trường tốt hơn và tăng khả năng cạnh tranh.

Chủ tịch Eurocharm cũng nhìn nhận: EVFTA đã và đang góp phần củng cố vị thế của Việt Nam như một điểm đến hấp dẫn cho đầu tư châu Âu, tạo "cú huých" hút dòng vốn FDI từ EU vào Việt Nam. EVFTA góp phần đưa EU lên vị trí thứ 6 trong số các nhà đầu tư FDI nhiều nhất vào Việt Nam với 2,450 dự án, tổng số vốn đầu tư hơn 28 tỷ euro.

"Trong bối cảnh xu thế FDI toàn cầu suy giảm, các 'đại bàng' EU vẫn tin tưởng vào tiềm năng của Việt Nam và "rót" hơn 800 triệu euro vào Việt Nam từ tháng 1-9/2023", ông Dominik Meichle nói.

Tại châu Á, theo TS. Cao Mạnh Cường (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), các FTA giữa Việt Nam và Nhật Bản (gồm: VJEPA, CPTPP, RCEP) đã và đang trở thành trợ lực thúc đẩy quan hệ thương mại song phương giữa hai nước.

Chỉ trong vòng 10 năm (từ 2009 – 2019), quan hệ thương mại song phương giữa Việt Nam-Nhật Bản đã tăng từ 16 tỷ USD lên 42,7 tỷ USD vào năm 2021. Năm 2022, con số này đạt 47,6 tỷ USD; 10 tháng năm 2023 đạt gần 37 tỷ USD. Hoạt động xuất nhập khẩu và vận chuyển hàng hóa từ Việt Nam sang Nhật Bản và ngược lại diễn ra rất thuận lợi. Nhật Bản trở thành đối tác thương mại lớn thứ tư của Việt Nam, phản ánh mối quan hệ kinh tế năng động giữa hai nước.

Mục tiêu chính của Hiệp định RCEP là tạo thuận lợi về hàng hóa, do vậy, Việt Nam có thể đa dạng hóa nguồn nguyên liệu sản xuất đầu vào để thúc đẩy xuất khẩu. Chẳng hạn như Việt Nam tận dụng được bã thải từ rượu, bia hay nguyên liệu dệt may từ Trung Quốc, Hàn Quốc để sản xuất và xuất khẩu sang Nhật Bản. Các quy tắc về xuất xứ hàng hóa sang thị trường Nhật Bản không có nhiều khác lạ, bởi doanh nghiệp Việt Nam đã rất quen thuộc với những quy tắc này tại thị trường các nước ASEAN.

Với Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), sau 5 năm thực thi, đến nay, xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang khối thị trường này ghi nhận mức tăng trưởng rất tích cực, đặc biệt là đối với các thị trường trọng điểm như: Canada, Nhật Bản, Singapore, Malaysia, Mexico...

Số liệu từ Bộ Công Thương cho thấy, năm 2018 xuất khẩu sang Canada mới đạt 3 tỷ USD, sau khi CPTPP có hiệu lực, hết năm 2022 hàng Việt Nam xuất khẩu sang Canada đã vượt 6,3 tỷ USD.

Mới đây, trong chuyến thăm và làm việc tại Việt Nam ngày 26/3, bà Mary Ng, Bộ trưởng Phát triển kinh tế, Thương mại quốc tế và Xúc tiến xuất khẩu Canada đã vui mừng thông báo: "Kể từ khi CPTPP có hiệu lực, thương mại 2 chiều giữa Việt Nam và Canada đã tăng trưởng 170%, đưa quan hệ hợp tác thương mại giữa hai nước trở thành "ngôi sao sáng". Kết quả này cho thấy sự nỗ lực rất lớn của cả 2 nước và sẽ tiếp tục được phát huy trong thời gian tới để đạt thêm nhiều thành công mới".

Đưa nông sản Việt Nam đi khắp thế giới

Hưởng lợi lớn từ tác dụng của các FTA trong danh mục nông sản, đầu tiên phải kể đến thuỷ sản. Theo Bộ Công Thương, Việt Nam đang xuất khẩu thủy sản sang hơn 160 thị trường trên thế giới. Trong đó, xuất khẩu sang các nước thành viên Hiệp định RCEP với số lượng lớn nhất, chiếm tới 63,5% thị phần xuất khẩu thủy sản của Việt Nam.

Tại Australia, tôm Việt Nam được người dân rất ưa chuộng. Nếu như năm 2019 xuất khẩu tôm Việt Nam sang Australia đạt 127 triệu USD thì hết năm 2022 (1 năm sau khi RCEP có hiệu lực) con số này đã tăng gấp đôi – lên 272 triệu USD. Tỷ trọng trong tổng xuất khẩu tôm của Việt Nam sang thị trường này tăng từ 3,7% năm 2019 lên 6,3% năm 2022.

Thương vụ Việt Nam tại Australia cho biết, người dân ngày càng ưa dùng tôm Việt Nam, từ nhà hàng cho hệ thống siêu thị lớn của Australia cho đến các cửa hàng, siêu thị tiện ích… Thế mạnh của tôm Việt Nam so với các đối thủ cạnh tranh trên thị trường này không chỉ ở chất lượng, khả năng cung ứng, mà còn do trình độ chế biến hàng giá trị gia tăng. Australia đang có xu hướng giảm nhập khẩu từ Thái Lan, Trung Quốc do trình độ chế biến của Thái Lan chưa cao bằng Việt Nam.

Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) Trương Đình Hòe nhìn nhận: Nhờ lợi thế từ các FTA, hàng thủy sản Việt Nam đã tăng được tính cạnh tranh, bù đắp được sự sụt giảm do các yếu tố khách quan mang lại, nổi bật nhất phải kể đến kết quả năm 2022 khi kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản đạt mức kỷ lục 11 tỷ USD.

"Sau khi CPTPP có hiệu lực, xuất khẩu vào Australia tăng 58%, Nhật Bản tăng 9%, Malaysia tăng 6%... Đặc biệt, 2 thị trường chưa từng tham gia vào các FTA nào với Việt Nam đã có sự thay đổi đáng kể, như Chile tăng 9% và Peru tăng 34%", ông Trương Đình Hoè nói.

Với mặt hàng gạo, dẫn số liệu thống kê từ Tổng cục Hải quan, ông Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế (Bộ NN&PTNT) cho biết, năm 2023, xuất khẩu gạo sang EU tăng 10% về sản lượng và giá trị so với năm 2022, đạt khoảng 104.000 tấn, kim ngạch 71,7 triệu USD - con số cao nhất từ trước đến nay thể hiện rõ nỗ lực của doanh nghiệp Việt Nam trong việc tận dụng lợi thế từ EVFTA.

Trong quý I/2024, Việt Nam đã xuất khẩu vào thị trường EU gần 46.000 tấn gạo, kim ngạch đạt 41,4 triệu USD, tăng đến gần 118% so với cùng kỳ năm trước. Đáng chú ý, gạo Việt Nam xuất khẩu sang thị trường Pháp tăng đột biến với 18.200 tấn, tương đương giá trị 19,1 triệu USD, tăng gần 180 lần so với cùng kỳ.

Ông Phan Văn Có, Giám đốc Marketing Công ty TNHH Vrice cho biết, nhờ ưu đãi thuế quan từ EVFTA, hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam sang thị trường EU có nhiều lợi thế cạnh tranh hơn so với gạo ở các thị trường khác. Dù khối lượng xuất khẩu gạo sang EU không nhiều, nhưng Việt Nam đã xuất khẩu được những chủng loại gạo cao cấp, đặc biệt là gạo thơm cho giá trị cao.

Ngành hàng rau quả cũng tăng trưởng mạnh xuất khẩu vào EU nhờ các sản phẩm chất lượng cao và chế biến sâu. Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho biết, doanh nghiệp xuất khẩu trong nước đã tận dụng tốt cơ hội từ các FTA để đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường chủ lực. Hiện, EU là thị trường lớn thứ 3 của Việt Nam trong xuất khẩu rau quả. Nếu như năm 2023, xuất khẩu rau quả sang EU tăng 30% so với năm 2022 thì năm nay, dự báo xuất khẩu rau quả sang thị trường này tiếp tục tăng trưởng 2 con số, ước đạt hơn 300 triệu USD.

Niềm tự hào là sản phẩm xuất khẩu đứng thứ hai thế giới – cà phê Việt Nam là mặt hàng được hưởng lợi lớn từ các hiệp định FTA. Theo Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam (Vicofa), năm 2022, xuất khẩu cà phê của Việt Nam đạt trên 1,77 triệu tấn, đạt trên 4,05 tỷ USD. Riêng thị trường EU chiếm 38,3% trong tổng khối lượng xuất khẩu cà phê của cả nước. Sang năm 2023, EU đã chi khoảng 1,66 tỷ USD mua 652.000 tấn cà phê từ các nhà cung ứng Việt Nam.

Cà phê Việt sang EU thuận lợi hơn kể từ khi Hiệp định thương mại EVFTA có hiệu lực (từ 8/2020) đã giúp ngành cà phê gia tăng giá trị và tiếp tục mở rộng thị phần tại đây. Hiện, EU vẫn đang là thị trường nhập khẩu cà phê lớn nhất thế giới và Việt Nam đứng thứ hai trong danh sách các nhà cung cấp cà phê hàng đầu cho EU (chỉ sau Brazil).

Chứng nhận C/O – 'Chìa khoá vàng' giúp doanh nghiệp hưởng lợi

Cùng với nỗ lực tuyên truyền của các cơ quan chức năng, địa phương, truyền thông, việc chứng minh xuất xứ hàng hoá ngày càng được doanh nghiệp Việt Nam quan tâm và giấy chứng nhận xuất xứ hàng hoá (C/O) giữ vai trò như "chìa khoá vàng" giúp doanh nghiệp mở rộng xuất khẩu. Đặc biệt là giúp hàng hoá tận dụng được các ưu đãi thuế quan theo các thoả thuận thương mại từ các FTA đã được thực thi.

Báo cáo Xuất nhập khẩu Việt Nam 2023 vừa được Bộ Công Thương công bố cho thấy, tổng kim ngạch xuất khẩu sử dụng các loại C/O ưu đãi theo FTA năm 2023 đạt 86,1 tỷ USD, chiếm 37,35% trong tổng kim ngạch xuất khẩu 230,5 tỷ USD của Việt Nam sang các thị trường ký FTA. Tỷ lệ cấp C/O ưu đãi tương đối ổn định, tương ứng với kim ngạch xuất khẩu sang các thị trường.

Năm 2023, các cơ quan, tổ chức được ủy quyền đã cấp 1.508.142 bộ C/O ưu đãi với trị giá 86,1 tỷ USD, tăng 9,2% về trị giá và 1,9% về số lượng C/O so với năm 2022. Tỷ lệ cấp C/O ưu đãi 37,35% cùng với tốc độ tăng trưởng 9,2% cho thấy doanh nghiệp đang tận dụng tốt hơn các Hiệp định thương mại tự do (FTA) dù trong bối cảnh kinh tế - chính trị có nhiều diễn biến phức tạp.

Cũng theo Bộ Công Thương, tỷ lệ cấp C/O ưu đãi 37,35% không có nghĩa là 37,35% kim ngạch hàng hóa xuất khẩu còn lại của Việt Nam phải chịu thuế cao. Một trong những nguyên nhân là thuế nhập khẩu MFN tại một số thị trường như Singapore, Hồng Kông (Trung Quốc) đã là 0% nên hàng hóa không cần phải có C/O ưu đãi mới được hưởng mức thuế 0%.

Ví dụ, kim ngạch xuất khẩu đi Singapore được cấp C/O ưu đãi (620 triệu USD) chỉ chiếm 14,1% trong gần 4,4 tỷ USD tổng kim ngạch xuất khẩu sang thị trường này. Ngoài ra, nhiều mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang các nước đối tác khác có thuế suất MFN ở mức thấp (1 - 2% hoặc tương đương với thuế FTA) nên nhiều thương nhân không đề nghị cấp C/O.

Có thể thấy, những con số 'biết nói' nêu trên chính là sự đánh giá hiệu quả nhất về tác động của các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới đối với nền kinh tế Việt Nam. Thông qua công tác hội nhập, Việt Nam đã và đang trở thành cửa ngõ quan trọng khi giờ đây đầu tư vào Việt Nam là có thể tiếp cận được với hầu hết các thị trường lớn của thế giới.